دکتر مهدی محمود رباطی؛
مدیرعامل و رئیس هیات مدیره کارگزاری بورس بیمه ایران:
واگذاری سهام شرکت های دولتی در بازار بورس می تواند از تشدید فشارهای اقتصادی بر جامعه ایران بکاهد و قدرت خرید شهروندان را بهبود ببخشد. دولت در هفته های اخیر برای نخستین بار به دلیل کسری بودجه شدید، کاهش محسوس صادرات نفت، برهم خوردن تراز تجاری و افت درآمدهای مالیاتی بر اثر شیوع ویروس کرونا، مجبور به فروش دارایی های خود در قالب سهام شده است. این اقدام را می توان از منظر اقتصاد کلان، مثبت ارزیابی کرد چون دولت را از حرکت به سمت سیاست های تورم زا مانند چاپ بدون پشتوانه اسکناس و افزایش پایه پولی دور می کند. به عبارت دیگر به دلیل تداوم تورم دو رقمی، تکرار راه حل های گذشته می توانست قدرت خرید مردم را تحت فشار بیشتری قرار دهد.
با همه اینها، اقدامات اخیر دولت در بحث واگذاری شرکت های دولتی، سوالاتی را به میان آورده است که یکی از آنها درباره قیمت سهام این شرکت هاست به نحوی که برخی رسانه ها از آن با عنوان «قیمت گیری افسارگسیخته» یاد کرده اند. این در حالی است که براساس یک قاعده کلی، بازارها خودشان تثبیت گر هستند یعنی اگر قیمت یک دارایی بالا باشد، بازار در بلندمدت آن را کاهش می دهد و اگر قیمت یک دارایی کم باشد، بازار به سمت افزایش آن حرکت خواهد کرد. بنابراین نمی توان قاطعانه گفت که سهام عرضه شده از سوی دولت، ارزان یا گران است چون باید ارزش بازارهای مالی را از زوایای مختلف مانند ارزش جایگزینی، ارزش دفتری و تنزیل جریانات نقدی آتی سنجید. برای مثال شرکت های ارزنده ای در صندوق های دارایکم، دارا دوم و دارا سوم حضور دارند که ستون اقتصادی ایران در حوزه فعالیت خود به شمار می روند اما سهام شان از نظر ارزش جایگزینی بسیار پاینتر از ارزش واقعی شان است. در نقطه مقابل سهام این شرکت ها از نظر تنزیل جریان نقدی آتی، گران محسوب می شود چون اغلب سود کمی دارند و حتی برخی هایشان زیانده هستند یا زیان انباشته دارند. بنابراین نباید فراموش کنیم که ذات بازار بر مکانیزم عرضه و تقاضا استوار شده است و دقیقا به همین دلیل، برخی ها ترجیح می دهند سهام خود را بفروشند و برخی های دیگر به خرید سهام عرضه شده تمایل پیدا می کنند. از طرف دیگر بازار سهام نقدشونده تر از سایر بازارهاست و نمی توان در مورد این قیمت ها نظر داد اما می توان انتظار بررسی بیشتر از سوی سهامداران را داشت تا با مخاطرات سرمایه‌گذاری در این نوع سهام بیشتر آشنا شوند.
بعضا گفته می شود دولت در حال ترویج گران فروشی سهام دارایی خود است درحالیکه با توجه به موارد گفته شده و همچنین ماهیت بازار، نمی توان بر این ادعا صحه قطعی گذاشت. باید توجه داشته باشیم که دولت به دلیل تغییر ارزش معاملات روزانه از قدرت ترویج گرانفروشی سهام دارایی خود برخوردار نیست. مقایسه ارزش روزانه معاملات بورس ۲۰۰ میلیارد تومانی در سال ۹۶ با ارزش روزانه امروز معاملات که بالغ بر ۱۵ تا ۲۰ هزار میلیارد تومان است، نشان می دهد که دولت به عنوان یک بازیگر به تنهایی، توانایی هدایت بازار سرمایه برای رسیدن به ارقام مورد نظر خود را ندارد. خصوصا اینکه حقوقی ها هم که زمانی تاثیرگذار بودند، در حال حاضر در برابر حقیقی ها، جریان تاثیرگذار و غالبی به حساب نمی آیند.
نکته مهم این است که اتخاذ سیاست عرضه سهام شرکت های دولتی از سوی حاکمیت و دولت، تدبیری عاقلانه و هوشمندانه به حساب می آید چون این تصمیم در شرایط خاص اقتصادی ناشی از کسری بودجه شدید و به هم خوردن تراز تجاری و ارزی کشور گرفته شده و هدف آن پیشگیری از تداوم سیاست های تکراری گذشته بوده که نتیجه اش افزایش فشارهای اقتصادی بوده است. به شخصه معتقدم چون نگاه به بورس حاکمیتی و فرادولتی است و فقط دولت در وضعیت ترسیم شده برای آن تصمیم گیر نیست و همچنین رونق بورس فراتر از برنامه دولت بوده است، اگر بازار به جایگاهی برسد که دیگر سهام را رشد ندهد، ساز و کاری اتخاذ خواهد کرد که در سهام ارزنده، شاهد افت محسوسی نباشیم. در اینجا لازم است به حضور اقشار مختلف جامعه که شاید آشنایی کافی از ساز و کار بورس نداشته باشند هم اشاره کنم؛ باید توجه داشته باشیم که چنین اتفاقی در سایر بازارها مثل سکه و طلا هم رخ می دهد. مثلا در گذشته، بخشی از مردم از خرید سکه ۴ میلیون تومانی پرهیز می کردند اما حالا با این تصور که ارزش سرمایه شان در حال ریزش است، خریدار همان سکه به قیمت ۱۱-۱۰ میلیون تومانی شده اند درحالیکه این تحلیل نیز فاقد مبنای تخصصی است. پیشنهاد من به شهروندانی که بازار بورس را انتخاب کرده اند این است که برای خرید از طریق صندوق های سرمایه گذاری اقدام کنند.
در نهایت باید گفت سیاست عرضه سهام شرکت های دولتی در بورس برای جلوگیری از انتخاب اقدامات تورم زا مانند چاپ اسکناس بدون پشتوانه اتخاذ شده است و می تواند به کنترل تورم و حمایت از قدرت خرید مردم بینجامد؛ خصوصا در این روزها که شیوع ویروس کرونا منجر به رکود کسب و کارهای مختلف شده و فشارهای اقتصادی بر جامعه را بیشتر هم کرده است.
